بیماری قلبی، فراتر از یک رویداد ناگهانی
سکته قلبی اغلب به عنوان یک رویداد فاجعه‌بار و ناگهانی تصور می‌شود، اما باورهای غلط بیماری قلبی این است که این اتفاق، نقطه اوج فرآیندی طولانی و خاموش به نام آترواسکلروز (تصلب شرایین) است. این بیماری زمانی آغاز می‌شود که پلاک—ترکیبی چسبنده از کلسترول، چربی، کلسیم و سایر مواد—در دیواره داخلی عروق کرونر، یعنی شریان‌هایی که خون را به عضله قلب می‌رسانند، شروع به تجمع می‌کند. این تجمع که از دهه‌ها قبل می‌تواند آغاز شود، به تدریج مسیر عبور خون را تنگ‌تر می‌کند.
تا زمانی که این تنگی به مرحله بحرانی نرسد، ممکن است فرد هیچ علامتی را تجربه نکند. اما با افزایش نیاز قلب به اکسیژن، مانند زمان ورزش یا استرس، این مسیر تنگ دیگر پاسخگو نیست و علائم هشداردهنده ظاهر می‌شوند. متاسفانه، اطلاعات نادرست و شایعات در این زمینه بسیار زیاد است. شناخت باورهای غلط بیماری قلبی و درک واقعیت‌های علمی، مهم‌ترین سلاح ما برای پیشگیری و مدیریت موثر این بیماری است.
ریشه‌های بیماری قلبی: شناخت عوامل خطر کلیدی
پیشگیری موثر با شناخت دقیق عوامل خطر آغاز می‌شود. این عوامل به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- عوامل غیرقابل کنترل: این موارد شامل سابقه خانوادگی (ژنتیک)، افزایش سن و جنسیت بیولوژیک است که نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد اما می‌توان با آگاهی از آن‌ها، مراقبت‌ها را تشدید کرد.
- عوامل قابل کنترل: این دسته مهم‌ترین بخش برای تمرکز بر پیشگیری هستند:
- فشار خون بالا: این عامل که به “قاتل خاموش” معروف است، با وادار کردن قلب به کار سخت‌تر، به مرور زمان دیواره عروق را فرسوده و زمینه را برای تشکیل پلاک مهیا می‌کند.
- کلسترول خون بالا: افزایش سطح کلسترول LDL (نوع بد)، ماده اولیه برای ساخت پلاک‌های چربی است، در حالی که کلسترول HDL (نوع خوب) به پاکسازی عروق کمک می‌کند.
- دیابت: قند خون بالا به مرور زمان به دیواره رگ‌های خونی در سراسر بدن، از جمله قلب، آسیب می‌رساند و فرآیند آترواسکلروز را تسریع می‌کند.
- مصرف دخانیات: مواد شیمیایی موجود در دود سیگار و قلیان مستقیماً به لایه داخلی و ظریف عروق (اندوتلیوم) آسیب زده و خون را غلیظ‌تر و مستعد لخته شدن می‌کنند.
- سبک زندگی: چاقی، به‌ویژه چاقی شکمی، و عدم فعالیت بدنی منظم، مجموعه‌ای از این عوامل خطر را تشدید می‌کنند.
افسانه‌زدایی از سلامت قلب: ۵ باور غلط که باید کنار بگذارید
اطلاعات صحیح می‌تواند مرز میان مرگ و زندگی باشد. در ادامه، به بررسی علمی و دقیق چند مورد از رایج‌ترین باورهای غلط بیماری قلبی می‌پردازیم.
باور غلط ۱: سکته قلبی یک رویداد کاملاً ناگهانی است
حقیقت علمی: همانطور که اشاره شد، آترواسکلروز یک بیماری مزمن است که طی دهه‌ها پیشرفت می‌کند. بدن تقریباً همیشه قبل از وقوع یک سکته کامل، سیگنال‌های هشداردهنده ارسال می‌کند. مهم‌ترین این سیگنال، “آنژین صدری” است که به صورت درد، فشار، یا احساس سنگینی در قفسه سینه، به‌ویژه حین فعالیت، بروز می‌کند. این درد ممکن است به بازو، گردن، فک یا کمر نیز کشیده شود.
اگر این علائم نادیده گرفته شوند، پلاک موجود در رگ می‌تواند ناپایدار شده، پاره شود و یک لخته خون در محل ایجاد کند. این لخته است که به طور ناگهانی جریان خون را مسدود کرده و باعث سکته قلبی می‌شود. بنابراین، با انجام معاینات منظم و توجه به علائم، می‌توان این فرآیند را بسیار زودتر متوقف یا کند کرد.
باور غلط ۲: تنگی نفس یک علامت جزئی و بی‌اهمیت است
حقیقت علمی: تنگی نفس، به‌ویژه اگر با فعالیتی رخ دهد که قبلاً برای شما آسان بوده، یکی از کلاسیک‌ترین علائم بیماری قلبی است و هرگز نباید نادیده گرفته شود. این علامت می‌تواند دو منشأ اصلی قلبی داشته باشد:
- کاهش پمپاژ خون: قلب ضعیف یا نارسا (در حالت نارسایی قلبی) نمی‌تواند خون را به طور موثر به جلو پمپاژ کند. این امر باعث پس زدن خون و تجمع مایع در ریه‌ها می‌شود که تنفس را دشوار می‌سازد.
- ایسکمی عضله قلب: گرفتگی عروق کرونر باعث می‌شود اکسیژن کافی به عضله قلب نرسد. این کمبود اکسیژن می‌تواند به جای درد، خود را به صورت احساس “گرسنگی برای هوا” یا تنگی نفس نشان دهد.
باور غلط ۳: ویتامین‌ها و مکمل‌ها جایگزین درمان‌های قلبی هستند
حقیقت علمی: این یکی از رایج‌ترین و خطرناک‌ترین باورهای غلط بیماری قلبی است. با وجود بازاریابی‌های گسترده، هیچ مطالعه علمی معتبری تا به امروز نشان نداده است که مصرف مکمل‌های ویتامینی (مانند ویتامین E یا C) یا آنتی‌اکسیدان‌ها به تنهایی بتواند از حملات قلبی پیشگیری کند.
سلامت قلب از طریق یک الگوی غذایی سالم و کامل به دست می‌آید، نه از یک قرص. رژیم‌های غذایی اثبات‌شده مانند رژیم مدیترانه‌ای، سرشار از فیبر، آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی، چربی‌های غیراشباع و مواد معدنی هستند که به صورت هماهنگ برای کاهش التهاب، کنترل فشار خون و بهبود سطح کلسترول عمل می‌کنند. مکمل‌ها هرگز نمی‌توانند جایگزین این هم‌افزایی طبیعی شوند.
باور غلط ۴: بیماری قلبی عمدتاً یک مشکل مردانه است
حقیقت علمی: بیماری قلبی اولین عامل مرگ‌ومیر در زنان نیز هست. این تصور غلط از آنجا ناشی می‌شود که علائم حمله قلبی در زنان می‌تواند بسیار متفاوت و غیراختصاصی باشد. زنان کمتر احتمال دارد درد کلاسیک قفسه سینه را تجربه کنند و بیشتر دچار علائمی مانند خستگی مفرط و ناگهانی، تنگی نفس، سوءهاضمه، تهوع، و درد در ناحیه پشت یا فک می‌شوند.
علاوه بر این، ریسک فاکتورهای منحصر به فردی مانند عوارض بارداری (پره‌اکلامپسی، دیابت بارداری) و بیماری‌های خودایمنی، خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را در زنان افزایش می‌دهد. به همین دلیل، زنان باید با هوشیاری بیشتری به سلامت قلب خود توجه کرده و هر علامت غیرعادی را جدی بگیرند.
باور غلط ۵: جوانی و وزن مناسب، ضامن سلامت قلب هستند
حقیقت علمی: اگرچه چاقی یک عامل خطر بزرگ است، اما لاغر بودن به معنای مصونیت نیست. فردی با وزن طبیعی نیز می‌تواند به دلیل عوامل ژنتیکی یا رژیم غذایی ناسالم، کلسترول و فشار خون بالا داشته باشد. همچنین، فرآیند تشکیل پلاک از سنین بسیار پایین، حتی در نوجوانی، آغاز می‌شود.
شرایط ژنتیکی مانند “هایپرکلسترولمی فامیلی” باعث می‌شود سطح کلسترول خون از بدو تولد به شدت بالا باشد و فرد را در سنین جوانی در معرض خطر حمله قلبی قرار دهد. بنابراین، سلامت قلب یک تعهد مادام‌العمر است که با عادات سالم از جوانی آغاز می‌شود و صرفاً به عدد روی ترازو محدود نمی‌شود.
نتیجه‌گیری: از افسانه‌ها به حقایق علمی روی آورید
مراقبت از سلامت قلب، یک سفر طولانی‌مدت است که باید بر پایه اطلاعات صحیح و علمی بنا شود، نه شایعات و باورهای غلط. بهترین راه برای پیمودن این مسیر، ایجاد یک رابطه مبتنی بر اعتماد با یک متخصص قلب و انجام معاینات دوره‌ای منظم است. با شناخت عوامل خطر و اصلاح سبک زندگی، می‌توانید کنترل سلامت آینده خود را در دست بگیرید. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید به منابعی مانند انجمن قلب و عروق ایران نیز مراجعه نمایید.
در همین راستا، دکتر فرانک طیبی، متخصص قلب و عروق، با تکیه بر دانش روز و تجربه بالا، آماده ارائه خدمات تشخیصی و درمانی در زمینه انواع بیماری‌های قلبی-عروقی هستند. شما می‌توانید برای ارزیابی کامل وضعیت سلامت قلب خود و دریافت یک برنامه درمانی شخصی‌سازی‌شده، به ایشان مراجعه نمایید.